کد مطلب:12277 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

دربارة آية 6، سوره لقمان و علم موسيقي توضيح دهيد، چرا برخي از مردم طرفدار موسيقي مطرب هستند؟ اگر موسيقي حرام و باطل است چرا آن را در رسانههاي گروهي تبليغ و پخش ميكنند؟ آيا موسيقي واقعاً براي روح آرامبخش است؟ در حالي كه خداوند متعال ميفرمايد: ياد خدا آرام بخش دلهاست.

آهنگها و آوازها را ميتوان به سه دسته تقسيم كرد:

الف) آهنگها و آوازهايي كه به شيوة مجالسِ عيش و عشرت و محافلِ رقص و پايكوبي اجرا ميشود و انسان را از حالتِ اعتدالِ فكري و ذهني دور ميسازد و به بيبند و باري، لاقيد بودن و بيتعهّد زيستن دعوت و تشويق ميكند كه اصطلاحاً به آن ساز و آوازهاي مبتذل ميگويند.

ب) آنهايي كه هم از نظر محتوا (مضمون اشعار) داراي معنايي با شكوه و زيباست و هم از نظر اجرا، خوب و زيبا اجرا ميشود و در عين حال تناسب و شباهتي با ساز و آوازهاي مجالس لهو، عيش و عشرت و فساد ندارد. گوش دادن به نوع اوّل حرام است; امّا نوع دوم اشكال ندارد.(جامعالمسائل استفتائات، آيتالله فاضل لنكراني، ص 252 مطبوعاتي امير، چاپ دوم، بهمن 1375.)

ج) ساز و آوازهايي كه نسبت به آن شك داريم و نميدانيم آيا از نوع اوّل است تا از آن پرهيز كنيم و يا از نوع دوم است تا پرهيز لازم نباشد. گوش دادن به موارد مشكوك (نوع سوم) اشكال ندارد; امّا بهتر است كه به اين نوع آهنگها هم گوش نكنيم.

آياتي از قرآن كريم مسلمانان را از گوش دادن به غنا (موسيقيهاي مبتذل) باز ميدارد; فاجتَنبوا قَولَ الزُّور; (حج، 30) از قول زور اجتناب كنيد.

يكي از مصداقهاي قول الزور، غنا (ساز و آوازهاي مبتذل) است.(الميزان، ج 14، ص 379، تفسير ابوالفتوح رازي، ج 8، ص 92، انتشارات اسلاميه.)

قرآن كريم ميفرمايد:

وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُوْلَََّـئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِينٌ# وَ إِذَا تُتْلَيَ عَلَيْهِ ءَايََتُنَا وَلَّيَ مُسْتَكْبِرًا كَأَن لَّمْ يَسْمَعْهَا كَأَنَّ فِيَّ أُذُنَيْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ; (لقمان، 6 و 7) و برخي از مردم كسانياند كه سخن بيهوده را خريدارند تا مردم را از روي جهل و ناداني گمراه سازند و آيات الهي را به استهزا و ريشخند گيرند; براي آنان عذابي خوار كننده خواهد بود. هنگامي كه آيات ما بر او خوانده ميشود مستكبرانه روي برميگرداند گويي آن را نشنيده، گويي اصلاً گوشهايش سنگين است. او را به عذاب دردناك خبر بده.

قبل از هر چيز خوب است بدانيم كه شأن نزول اين آيات، در مورد مردي به نام نضربن حارث است; او چون شغلش تجارت بود، به ايران سفر ميكرد و از آن جا كتابهايي را كه در مورد داستانهاي رستم و اسفنديار و يا افسانههاي سلاطين و پادشاهان ايران بود خريداري ميكرد و بر سر راه كساني كه براي شنيدن قرآن نزد پيامبر اكرم 9 ميرفتند مينشست و آنان را دور خود جمع كرده، آنها را به آن داستانها مشغول مينمود تا شنيدن قرآن را ترك كنند. البته شأن نزول ديگري نيز براي اين آيه بيان شده است.(ر.ك: تفسير نمونه، آيتالله مكارم شيرازي و همكاران، ج 17، ص 13، دارالكتب الإسلامية / الميزان، علامه طباطبايي، ترجمة سيدمحمدباقر موسوي همداني، ج 16، ص 326، بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي;.)

امّا موضوع اين دو آيه، در اصل لهو الحديث است ـ كه مفهوم آن گسترده ميباشد ـ و مقصود از آن هر گونه سخن يا آهنگهاي سرگرم كننده و غفلت زاست كه آدمي را از حق منصرف كرده، چيزي جز غفلت و گمراهي براي انسان به ارمغان نميآورد; چه اين غفلت و بيهودگي، از طريق حكايات و داستانهاي خرافي باشد و يا با چيزهايي مانند شعر و موسيقي و غنا و آهنگهاي شهوتانگيز. خلاصه، با توجه به لهو الحديث و كلمة لهو هر آن چيزي كه انسان را به بيهودگي و فساد سوق دهد، موضوع اين آيه ميباشد كه نمونه بارز آن، اشعار عاشقانه خوانندگاني است كه هم محتوا و هم آهنگ آنها باعث گمراهي و فساد است. به همين جهت، در روايات ائمه: از اين آيات معناي غنا و موسيقي و خوانندگي لهو و باطل استفاده شده است و حرمت آن را بيان كردهاند كه در واقع، مصداق بارز همان لهو الحديث است; براي نمونه، امام باقر7 ميفرمايند: الغنأ مما اوعد الله عزّوجلّ عليه النّار و تلاهذه الآية: وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ...; غنا از جمله مواردي است كه خداوند عزّوجلّ بر آن آتش جهنم را وعيد داده است.(ر.ك: تفسير نورالثقلين، العروسي الحويزي، ج 5، ص 412، مؤسسة التاريخ العربي/ تفسير الميزان، ترجمة سيدمحمدباقر موسوي همداني، ج 16، ص 333.)

تفسيري از اين دو آيه همراه با چند نكته:

وَ مِنَ النَّاسِ مَن يَشْتَرِي; بعضي از مردم ميخرند اشترأ يعني خريدن و اين كنايه از تلاش و كوشش براي به دست آوردن و رسيدن به چيزي است; يعني برخي از مردم تلاش ميكنند كه به سخنان بيهوده دست پيدا كنند. و براي آن مطالب غفلتزا، از مال و وقت و زندگي خود خرج ميكنند، ولي براي شنيدن آيات الهي كه حق بوده، از جانب پروردگار است، امتناع ميكنند.

ـ لِيُضِلَّ عَن سَبِيلِ اللَّهِ; لهو الحديث و غنا و موسيقي، انسان را از راه خدا و قرآن گمراه ميكند.

ـ انسانهايي كه با لهو و غنأ و... سرو كار دارند، مردماني نادان و جاهلند: بِغَيْرِ عِلْمٍ

ـ افرادي كه با موسيقي و... مشغول هستند، انسانهايي بيادبنسبت به مقدسات ميباشند; چرا كه قرآن و راه خداوند را به استهزا و مسخره گرفتهاند: و يتّخذها هزواً

ـ موسيقي و غنا و استفاده از ابزار طربانگيزي كه انسان را از ياد و راه خدا غافل كند، ممنوع و حرام است; چون وعدة جهنم به آن داده شده است: أُولَئِك لَهُم عذَابٌ مُهينٌ

ـ افرادي كه با سخنان لهو، خود را مشغول كردهاند، نسبت به آيات خداوند اعراض و تكبر دارند: وَلَّيَ مُسْتَكْبِرًا

ـ يكي از گناهان، دوري كردن از شنيدن آيات قرآن و مشغول ساختن مردم به مطالبي مانند قصهها و افسانههاي دروغين، به قصد سدكردن دين خداوند متعال است.

ـ شنيدن و پرداختن به حرفهاي بيهوده و باطل، گوش انسان را نسبت به، شنيدن آيات الهي سنگين ميكند: كَأَنَّ فِيَّ أُذُنَيْهِ وَقْرًا

ـ بشارت براي خبرهاي خوش و فرجامهاي نيك است، ولي چون اين گروه، آيات خداوند را به مسخره گرفتند، خداوند هم از روي استهزا به آنان عذاب دردناك را بشارت داده است: فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ (ر.ك: في ظلال القرآن، سيدقطب;، ج 6، ص 487، دارالاحيأ التراث العربي / براي اطلاع بيشتر از بحث موسيقي و غنا ر.ك: نظري به موسيقي از طريق كتاب و سنت، سيدمصطفي شريعت موسوي ،ص 198 ـ 238، انتشارات اسماعيليان.)

بنابراين، غالب موسيقيهايي كه در رسانة گروهي صدا و سيما پخش ميشود جز قسم ب ميباشد. قرآن كريم و روايات اسلامي ياد خدا و خواندن قرآن، دعا و عبادات را آرام بخش روح و روان انسان ميدانند; چنان كه قرآن كريم ميفرمايد: ...أَلاَبِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَغنُّ الْقُلُوبُ ;(رعد،28)... آگاه باشيد، تنها با ياد خدا دلها آرامش مييابد. ولي برخي از آنها جزو قسم الف و ج ميباشد كه تشخيص آن به عهده مكلف است.